Zasady, zakres i tryb kontroli, sprawowanej przez Narodowy Bank Polski, okre?laj? przepisy prawa dewizowego. Kontrola taka jest niezb?dna ze wzgl?du na uprawnienia Narodowego Banku Polskiego do zbierania danych o obrocie dewizowym z zagranic? na potrzeby statystyki bilansu p?atniczego oraz bilansów zobowi?za? i nale?no?ci zagranicznych. W ?wietle prawa dewizowego Prezes Narodowego Banku Polskiego kontroluje udzielanie indywidualnych zezwole? dewizowych. Kontroluje on tak?e dzia?alno?? kantorow?. Kontroli Prezesa NBP podlega te? wywi?zywanie si? przez rezydentów, którzy dokonuj? obrotu dewizowego oraz przedsi?biorców, którzy wykonuj? dzia?alno?? kantorow?, z obowi?zku dotycz?cego sporz?dzania bilansu p?atniczego oraz mi?dzynarodowej pozycji inwestycyjnej. Narodowy Bank Polski, ze wzgl?du na powy?sze uprawnienia kontrolne, b?dzie sprawdza? po pierwsze, czy u?ywanie zezwolenia dewizowego jest zgodne z jego wymogami. Po drugie kontrola NBP obejmuje sprawdzenie, czy przedsi?biorca prowadzi dzia?alno?? kantorow? zgodnie z regu?ami wskazanymi przez prawo dewizowe i inne przepisy szczególne.
Po trzecie kontrola NBP obejmuje tak?e ustalenie, czy obowi?zki ci???ce na rezydentach oraz przedsi?biorcach, którzy prowadz? dzia?alno?? kantorow? s? wykonywane oraz czy informacje odnosz?ce si? do tych obowi?zków odpowiadaj? rzeczywisto?ci. Zgodnie z przepisami prawa dewizowego w przypadku kontroli obejmuj?cej: dzia?alno?? kantorow? przedsi?biorcy, wywi?zywanie si? przez przedsi?biorców z ci???cych na nich obowi?zków oraz u?ywania zezwolenia dewizowego uzyskanego przez przedsi?biorc?, zastosowanie maj? przepisy o swobodzie dzia?alno?ci gospodarczej. Oznacza to, i? kontrola dewizowa przedsi?biorcy przeprowadzana jest na zasadach okre?lonych w przepisach o swobodzie dzia?alno?ci gospodarczej. Natomiast, w zakresie nieuregulowanym w tych przepisach, stosuje si? przepisy ustaw szczególnych (m.in. prawa dewizowego). Kontrola, o której mowa wy?ej, jest przeprowadzana przez pracowników Narodowego Banku Polskiego. Kontrola taka ma miejsce albo w siedzibie kontrolowanego przedsi?biorcy, albo w siedzibie Narodowego Banku Polskiego. Przed podj?ciem kontroli nale?y przedstawi? legitymacj? s?u?bow?, a tak?e dostarczy? upowa?nienie do jej przeprowadzenia.
Doda? nale?y, i? kontrola (albo pojedyncze czynno?ci) mog? zosta? przeprowadzone w siedzibie Narodowego Banku Polskiego tylko wtedy, gdy wyrazi na to zgod? podmiot kontrolowany. Kolejnym warunkiem jest przyspieszenie przeprowadzanej kontroli. Wyniki kontroli s? przedstawiane przez kontrolera w protokole albo w sprawozdaniu. Protokó? sporz?dza si?, je?eli kontrola odby?a si? w siedzibie przedsi?biorcy. Natomiast sprawozdanie sporz?dza si? w wypadku, gdy kontrola mia?a miejsce w siedzibie Narodowego Banku Polskiego. W protokole i sprawozdaniu powinno si? zamie?ci? m.in. nast?pujace informacje takie jak: krótka charakterystyka wyników kontroli, przepisy prawne i zasady okre?lone w zezwoleniu dewizowym (które przedsi?biorca naruszy?), a tak?e wnioski i zalecenia pokontrolne. Jednocze?nie, w protokole (sprawozdaniu) zamieszcza si? informacje dotycz?ce nazwy kontrolowanego, adresu siedziby kontrolowanego, danych osoby, która udzieli?a zezwolenia do podj?cia kontroli, a tak?e daty tego? upowa?nienia, jak równie? dane kontrolera (kontrolerów). Protokó? i sprawozdanie powinny zawiera? te? opis obszaru podlegaj?cego kontroli, czas trwania kontroli (ze wskazaniem dat podj?cia i zako?czenia kontroli).
W protokole i sprawozdaniu nale?y zamie?ci? równie? wykaz osób, które dostarczy?y informacji w czasie kontroli, a tak?e spis dokumentów, które by?y podstaw? przeprowadzenia kontroli. Nale?y poda? te? list? za??czników, które stanowi? istotny element protoko?u (sprawozdania) oraz zamie?ci? informacje o mo?liwo?ci oraz sposobie sk?adania uwag w stosunku do informacji zawartych w protokole (sprawozdaniu). Je?eli kontrolerzy ustal? w czasie kontroli istotne uchybienie przepisom prawa albo wymogom zezwolenia dewizowego, zobligowani b?d? do zwrócenia si? do Prezesa Narodowego Banku Polskiego albo dyrektora jednostki organizacyjnej Narodowego Banku Polskiego, który wyda? takie zezwolenie dewizowe, o jego uchylenie. W przypadku naruszenia wymogów prowadzenia dzia?alno?ci kantorowej, kontrolerzy musz? wyst?pi? do Prezesa Narodowego Banku Polskiego o wydanie decyzji, która b?dzie zakazywa?a dalszego prowadzenia takiej dzia?alno?ci. Natomiast, je?eli w czasie kontroli pojawi? si? zasadne przypuszczenia, i? pope?niono wykroczenie lub przest?pstwo skarbowe, Prezes Narodowego Banku Polskiego ma obowi?zek poinformowa? o tym fakcie w?a?ciwy organ zgodnie z obowi?zuj?cymi przepisami.