Do kontroli p?atnika sk?adek, b?d?cego przedsi?biorc?, stosuje si? przepisy o swobodzie dzia?alno?ci gospodarczej. Oznacza to, i? prawa i obowi?zki inspektorów kontroli Zak?adu Ubezpiecze? Spo?ecznych (dalej - ZUS) oraz kontrolowanych przedsi?biorców s? uregulowane przede wszystkim przez wspomniane przepisy. Natomiast, szczegó?owe uprawnienia i obowi?zki kontrolerów i kontrolowanych okre?laj? przepisy o systemie ubezpiecze? spo?ecznych, o czym ni?ej. W czasie wykonywania kontroli inspektorom kontroli ZUS przys?uguje szereg uprawnie?. Po pierwsze, inspektorzy mog? sprawdza? wszystkie ksi?gi, dokumenty o charakterze finansowym oraz osobowym, a tak?e wszelkie no?niki informacji, których tre?? ma zwi?zek z obszarem kontroli. Po drugiem inspektorom przys?uguje prawo dokonywania ogl?dzin oraz wykazu sk?adników maj?tku p?atników sk?adek. Po trzeciem, w gestii inspektorów le?y tak?e zabezpieczanie zebranych dowodów.
Co wi?cej, inspektorzy maj? prawo domaga? si?, aby p?atnik sk?adek oraz ubezpieczony dostarczy? im odpowiednich informacji. Je?eli jest to konieczne dla przeprowadzenia kontroli, inspektorzy ZUS mog? równie? legitymowa? osoby, aby ustali? ich to?samo?? oraz przes?uchiwa? ?wiadków. Inspektorom wolno te? podda? przes?uchaniu p?atnika sk?adek oraz ubezpieczonego. Przes?uchanie takie mo?e mie? miejsce w sytuacji, gdy brak jest lub sko?czy?y si? inne ?rodki dowodowe, za? wci?? istniej? pewne niewyja?nione kwestie, które s? istotne dla przebiegu kontroli. Ponadto, inspektorzy kontroli ZUS maj? dost?p do informacji dotycz?cych kont osób ubezpieczonych oraz kont p?atników sk?adek.
Szereg obowi?zków ci??y tak?e na przedsi?biorcach b?d?cych p?atnikami sk?adek. Po pierwsze, przedsi?biorcy tacy maj? obowi?zek przedstawi? do wgl?du wszystkie ksi?gi, dokumenty oraz no?niki informacji, które obj?te s? kontrol?. Nie ma natomiast znaczenia, czy dokumentacja jest przechowywana u p?atnika, czy u osób trzecich. Po drugie, je?eli przedsi?biorcy maj? zaleg?o?ci z zap?at? nale?no?ci z tytu?u sk?adek, maj? oni obowi?zek uprzyst?pni? do przeprowadzenia ogl?dzin wszystkie sk?adniki maj?tku, które dotycz? obszaru kontroli. Po trzecie do obowi?zków przedsi?biorców nale?y sporz?dzanie i wydawanie kopii pism i dokumentów, które okre?la inspektor kontroli, a które dotycz? sfery kontrolowanej dzia?alno?ci. Ponadto, na przedsi?biorcy ci??y obowi?zek zapewnienia niezb?dnych warunków do odbycia czynno?ci kontrolnych.
Obowi?zkiem przedsi?biorcy jest te? udzielanie wyja?nie? kontroluj?cemu. Ponadto, zobowi?zany jest równie? do przedstawienia t?umaczenia dokumentów o charakterze finansowo osobowym. T?umaczenia takie nale?y sporz?dzi? w j?zyku polskim. Podkre?li? przy tym nale?y, i? wykonanie powy?szych czynno?ci przez p?atnika sk?adek powinno nast?pi? nieodp?atnie. Natomiast w sprawach, które dotycz? sfery kontrolowanej p?atnik sk?adek musi przedstawi? inspektorowi ZUS dokumenty, których ten wymaga. Obowi?zek ten nale?y wype?ni? w odpowiednim, wskazanym przez inspektora terminie.