Kapitan sprawuje kierownictwo statku. Oprócz tego, prawo przekazuje mu szereg praw i obowi?zków w sytuacjach szczególnych. Kapitan statku, z uwagi na specjalne warunki panuj?ce na morzu oraz jego wyj?tkowej odpowiedzialno?ci za przewo?onych ludzi i towar, okre?lany jest cz?sto jako drugi po Bogu. Tak okre?lona funkcja ma swoje korzenie w wielowiekowej tradycji ?eglarskiej, ale znajduje te? wyraz w dzisiejszym prawie morskim. Przede wszystkim na wszystkich osobach znajduj?cych si? na statku ci??y obowi?zek podporz?dkowania si? jego zarz?dzeniom wydanym w celu zapewnienia bezpiecze?stwa i porz?dku na statku. Kapitan statku jest równie? przedstawicielem armatora i osób zainteresowanych ?adunkiem. Przedstawicielstwo to rozci?ga si? na sprawy zwykle zwi?zane z transportem morskim na statku. Nie jest potrzebne ?adne dodatkowe pe?nomocnictwo i w tych granicach kapitan mo?e w imieniu wymienionych podmiotów dokonywa? czynno?ci prawnych oraz zast?powa? ich przed s?dem poza portem macierzystym. Ewentualne graniczenie takiego ustawowego umocowania ma skutek prawny tylko mi?dzy tymi osobami a kapitanem, za? wobec osób trzecich, wy??cznie je?eli ograniczenie to by?o im znane. Tym samym, przekazuj?c towar do transportu morskiego, przekazuje si? kapitanowi spore uprawnienia. Co wi?cej, kapitan statku jako dowódca za?ogi, mo?e sprzeciwi? si? na przedstawiony mu przez armatora sk?ad osobowy. To zrozumia?e, skoro ma za?og? dowodzi? podczas cz?sto wielotygodniowych rejsów. Wykwalifikowany zespó? ludzi do których kapitan ma zaufanie jest w tym przypadku konieczno?ci?, st?d takie uprawnienie kapitana.
Najwa?niejszym obowi?zkiem kapitana jest dochowanie staranno?ci przy wszystkich czynno?ciach s?u?bowych. Przed podró??, ale te? w czasie jej trwania, podejmuje on starania, aby statek którym ma odbywa? si? ?egluga nadawa? si? do niej. Oznacza to przede wszystkim dba?o?? o sprostanie przepisom i zasadom dobrej praktyki co do bezpiecze?stwa oraz w?a?ciwego wyposa?enia, zaopatrzenia i obsadzenia za?og?. Prawo formu?uje te? znan? powszechnie zasad?, ?e kapitan schodzi ze statku ostatni. Nie wolno mu opuszcza? statku, który znajduje si? na morzu lub któremu zagra?a jakiekolwiek niebezpiecze?stwo, chyba ?e wymaga tego bezwzgl?dna konieczno??. Poniewa? jego rola jest szczególnie odpowiedzialna, zobowi?zany jest on osobi?cie prowadzi? statek przy trudniejszych manewrach, jak wchodzenie do portów, kana?ów i rzek, wychodzeniu z nich oraz poruszanie si? w obr?bie portów. Ponadto musi on korzysta? z us?ug pilota lub holownika, gdy wymagaj? tego przepisy lub bezpiecze?stwo statku. Nie zwalnia to jednak kapitana z obowi?zku osobistego prowadzenia statku i ostateczna decyzja nale?y zawsze do niego. Kapitan jest zobowi?zany udziela? pomocy ludziom, którzy s? nara?eni na niebezpiecze?stwo na morzu. Nie mo?e przy tym oczywi?cie nara?a? swojego statku, pasa?erów i za?ogi. W ka?dym przypadku musi on u?y? wszystkich ?rodków dla uchronienia statku oraz znajduj?cych si? na nim osób i ?adunku przed szkod?. W razie ostatecznego zagro?enia, kapitan w pierwszej kolejno?ci podejmuje kroki dla ratowania pasa?erów, nast?pnie za?ogi. Przy opuszczaniu statku przez kapitana, powinien on czuwa?, na ile to mo?liwe, nad ocaleniem dzienników, dokumentów, map, kosztowno?ci i kasy statku.
?adowanie i zabezpieczenie towaru na statku dokonywane jest przez podmioty zewn?trzne i osoby trzecie, jednak?e kapitan musi do?o?y? nale?ytej staranno?ci w tym zakresie i to on bierze ostatecznie odpowiedzialno?? za uchybienia. Jest to o tyle zrozumia?e, ?e ?le zabezpieczony towar mo?e doprowadzi? do uszkodzenia statku, np. podczas sztormu. Ale chodzi te? o nale?yte zabezpieczenie towaru na czas d?ugiej podró?y. Kapitan powinien do?o?y? nale?ytej staranno?ci, aby nie uleg? on uszkodzeniu lub utracie.
Po wypadku, którego wynikiem jest znaczna szkoda doznana przez statek, pasa?erów, za?og? czy przewo?one towary, kapitan w ci?gu dwudziestu czterech godzin od chwili przybycia statku do pierwszego portu zg?asza protest morski. Instytucja ta s?u?y zabezpieczeniu interesów osób, które szkod? ponios?y, kapitana i armatora, a tak?e jest pomocna przy ustaleniu przebiegu wypadków, które do tego doprowadzi?y. Protest sk?adany jest w Polsce w izbie morskiej, a w porcie, w którym nie ma izby morskiej s?dowi rejonowemu. Poza granicami kraju, polskiemu urz?dowi konsularnemu.