Zgodnie z przepisami o Najwy?szej Izbie Kontroli kontrol? przeprowadzaj? pracownicy Najwy?szej Izby Kontroli, na podstawie legitymacji s?u?bowej i imiennego upowa?nienia okre?laj?cego jednostk? kontrolowan? i podstaw? prawn? do podj?cia kontroli. W ?wietle tych przepisów upowa?nionym przedstawicielom Najwy?szej Izby Kontroli przys?uguje szereg uprawnie?. Po pierwsze, pracownikom NIK - u przys?uguje prawo nieograniczonego wst?pu do wszelkich budynków w jednostkach, które polegaj? kontroli. Po drugie, maj? oni prawo przegl?da? wszystkie dokumenty, które dotycz? funkcjonowania jednostek kontrolowanych. Mog? oni tak?e zabezpiecza? takie dokumenty oraz inne ?rodki o charakterze dowodowym. Po trzecie, pracownicy NIK u mog? przeprowadza? ogl?dziny budynków, czy sk?adników maj?tku. Ponadto, maj? oni prawo wezwania ?wiadków na przes?uchanie. Pracownicy NIK mog? te? domaga? si? od pracowników kontrolowanych obiektów, aby udzielili oni odpowiednich wyja?nie? (zarówno ustnie, jak i na pi?mie).
Co wi?cej, mog? oni uzyskiwa? niezb?dne informacje tak?e od innych jednostek, które nie podlegaj? kontroli, a tak?e domaga? si? informacji od pracowników takich jednostek. Ponadto, pracownicy NIK u mog? zwraca? si? o pomoc do specjalistów i bieg?ych. Kontroler mo?e równie? w sposób nieskr?powany przemieszcza? si? po obszarze jednostki, która jest kontrolowana. Kontrolowany przedsi?biorca ma za? obowi?zek zapewni? pracownikom kontroli odpowiednie warunki oraz metody, które s? konieczne do prawid?owego i jak najszybszego zako?czenia kontroli. Przedsi?biorca powinien niezw?oczne przedstawia? do kontroli ??dane dokumenty i materia?y, udost?pnia? urz?dzenia techniczne oraz ?rodki transportu. Je?eli pozwala na to sytuacja przedsi?biorcy, powinien on tak?e udost?pni? równie? oddzielne, wyposa?one w niezb?dne materia?y i ?rodki pomieszczenia. ?rodki dowodowe, które uda?o si? kontrolerowi uzyska? w czasie przebiegu kontroli ma on obowi?zek odpowiednio zabezpieczy?.
Kontroler mo?e tak?e opracowywa? odpisy albo wyci?gi z dokumentów, je?eli s? one konieczne do prawid?owego przebiegu kontroli. Obowi?zek sporz?dzenia takich odpisów lub wyci?gów mo?na te? na?o?y? na samego przedsi?biorc?. Kontroler ma tak?e prawo domaga? si?, aby osoby zatrudnione w kontrolowanej jednostce udzieli?y mu odpowiednich wyja?nie?. Kontroler wyznacza przy tym termin, do jakiego wyja?nienia te powinny zosta? udzielone, a tak?e w jakiej formie (ustnej b?d? pisemnej). Co istotne, ka?dej osobie zainteresowanej przys?uguje mo?liwo?? z?o?enia odpowiedniego o?wiadczenia, które zwi?zane jest z obszarem kontroli. Je?eli w czasie kontroli pojawi si? w?tpliwo?? w zwi?zku z interpretacj? przepisów, które mówi? o ochronie praw lub interesów Skarbu Pa?stwa, nale?y wyst?pi? do Prezesa Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa?stwa, ?eby wyda? opini? prawn?.
Z zapytaniem takim wyst?puje dyrektor w?a?ciwej jednostki organizacyjnej Najwy?szej Izby Kontroli albo osoba, która zosta?a przez niego do tego zadania upowa?niona. Je?eli kontroler w czasie czynno?ci kontrolnych stwierdzi, i? zachodzi bezpo?rednie niebezpiecze?stwo, które zagra?a ?yciu albo zdrowiu ludzkiemu albo grozi wyst?pieniem istotnej szkody w mieniu, ma on obowi?zek niezw?ocznie poinformowa? o tym przedsi?biorc?. Na przedsi?biorcy spoczywa za? obowi?zek powstrzyma? takie niebezpiecze?stwo albo szkod?. Przedsi?biorca za? ma obowi?zek jak najszybciej zawiadomi? kontrolera o tym, jakie czynno?ci podj?? w celu powstrzymania takiego stanu zagro?enia. Wyniki kontroli s? zawarte w protokole kontroli. Protokó? kontroli sk?ada si? z ustalenia stanu faktycznego, który zosta? ustalony w czasie kontroli w jednostce kontrolowanej.