Jedn? z fundamentalnych zasad we wspó?czesnych stosunkach maj?tkowych jest swoboda w rozporz?dzaniu w?asno?ci?; jej przejawem w sferze prawa spadkowego jest niew?tpliwie swoboda testowania. Daje ona mo?liwo?? dokonywania przez testatora prawnie skutecznych rozrz?dze? swoim maj?tkiem na wypadek ?mierci, za pomoc? testamentu. Chodzi przede wszystkim o to, aby spadkodawca móg? rozrz?dzi? w?asnym maj?tkiem zgodnie ze swoj? wol?, dostosowuj?c poszczególne rozrz?dzenia do konkretnych okoliczno?ci, a tak?e o to, aby jego dyspozycje nie by?y ani ograniczone, ani narzucone przez obowi?zuj?ce przepisy czy inne osoby czyli aby by?y one swobodne.
Oczywiste jest, i? rozrz?dzenia te mog? by? rozmaite, najbardziej odpowiadaj?ce woli spadkodawcy. Ustawowy porz?dek dziedziczenia, oparty na sztywnym schemacie, nie daje takiej mo?liwo?ci. W wielu przypadkach oczywi?cie zasady tego dziedziczenia odpowiadaj? woli spadkodawcy (albo nie s? z ni? wyra?nie sprzeczne) i wtedy spadkodawca nie sporz?dza testamentu. Jednak?e w innych okoliczno?ciach jak najbardziej mo?liwe i dozwolone jest, aby spadkodawca, kieruj?c si? pewnymi wzgl?dami (np. warunki materialne bliskich mu osób, wi?? uczuciowa z oznaczonymi osobami itp.) dokona? rozrz?dze? testamentowych odmiennie ni? to wynika ze sztywnych regu? dziedziczenia ustawowego. Z jednej strony istnieje wi?c ugruntowana wielowiekow? tradycj? swoboda testowania, z drugiej jednak pojawiaj? si? jej ograniczenia, wi???ce si? z ochron? osób najbli?szych spadkodawcy. Niczym nieograniczona swoboda testowania mog?aby prowadzi? do niebezpiecznych nast?pstw, os?abia?aby wi?zy rodzinne, pozostawa?aby w sprzeczno?ci z celami spo?eczno-gospodarczymi, do których zmierza si? tak?e przez system dziedziczenia. I tak, postanowienia testatora przede wszystkim nie mog? by? sprzeczne z ustaw? ani z zasadami wspó??ycia spo?ecznego, nie mog? te? mie? na celu obej?cia ustawy. Testator nie mo?e rozrz?dzi? spadkiem w innej formie ni? testament, jego rozrz?dzenia za? s? ograniczone ochron? interesów najbli?szych mu osób. Jeszcze inne ograniczenia mog? by? podyktowane potrzeb? ochrony pewnego zespo?u ?rodków produkcji (np. w wypadku dziedziczenia gospodarstw rolnych).
Zgodnie z prawem polskim szczególna ochrona zapewniona jest zst?pnym, ma??onkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powo?ani do spadku z ustawy. Najbli?sza rodzina stanowi charakterystyczn? grup? spo?eczn?, któr? ??cz? specyficzne wi?zy o du?ym stopniu za?y?o?ci, w szczególno?ci o charakterze uczuciowym, równie?: poczucie wspólnoty, solidarno?ci, odpowiedzialno?ci. Ustawodawca te w?a?nie osoby uznaje za najbli?sze dla zmar?ego, ze wzgl?du na szczególnie silne wi?zy rodzinne. Ochrona ta (czyli ograniczenie zasady swobody testowania) nie ma jednak charakteru bezwzgl?dnego. Spadkodawca ma mo?liwo?? pozbawienia uprawnionych przys?uguj?cych im korzy?ci w drodze wydziedziczenia, co z kolei stanowi rozszerzenie swobody testowania. Znowu jednak swoboda spadkodawcy w tym zakresie zostaje ograniczona konieczno?ci? zaistnienia jednej z taksatywnie wyliczonych w przepisach przes?anek, wskazuj?cych na zerwanie wi?zi uczuciowej mi?dzy cz?onkami rodziny. Mo?na jednak broni? pogl?du, i? wydziedziczenie nale?y do ?rodków techniczno-prawnych, które umo?liwiaj? spadkodawcy dysponowanie maj?tkiem na wypadek ?mierci wedle swojego uznania. Instytucja wydziedziczenia, b?d?ca przejawem swobody testowania, jest daleko id?ca w skutkach, w granicach przyznanej testatorowi wolno?ci umo?liwia (w okre?lonych ustaw? sytuacjach) wy??czenie spadkobierców ustawowych nie tylko od dziedziczenia, ale i pozbawienie ich prawa do zachowku.. Powszechny jest pogl?d, ?e ograniczenia swobody testowania nie s? ani zbyt liczne, ani nie si?gaj? te? zbyt daleko.
Prawo do zachowku, roszczenie o cz??? pozostawionej przez testatora masy spadkowej, jak równie? wydziedziczenie (b?d?ce pozbawieniem tego prawa) s? istotnymi elementami realizacji przez ustaw? konstytucyjnej zasady ochrony rodziny (czyli najbli?szych osób spadkodawcy). Z drugiej jednak strony jest ingerencj? w chronione przez Konstytucj? prawo w?asno?ci, którego przejawem jest m.in. swoboda testowania (dokonywanie rozrz?dze? testamentowych). Konieczne wi?c jest takie ukszta?towanie prawa, które stanowi? b?dzie kompromis pomi?dzy tymi dwiema warto?ciami. Wydaje si? równie?, i? polskie ustawodawstwo jest wynikiem takiego w?a?nie d??enia, a wszelkie powstaj?ce w tym zakresie w?tpliwo?ci nale?y wyk?ada? w oparciu o poszanowanie tych dwóch podstawowych zasad demokratycznego pa?stwa prawa.