Instytucja ubezw?asnowolnienia ma na celu ochron? interesu osoby, która ma by? ubezw?asnowolniona, jak i ochron? tej osoby. Ubezw?asnowolni? ca?kowicie mo?na osob? powy?ej 13 roku ?ycia, je?li wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umys?owego albo innego rodzaju zaburze? psychicznych (w szczególno?ci pija?stwa lub narkomanii) nie jest w stanie kierowa? swym post?powaniem. Dla osoby takiej ustanawia si? opiek?, chyba ?e pozostaje jeszcze pod w?adz? rodzicielsk?. Natomiast ubezw?asnowolnion? cz??ciowo mo?e sta? si? osoba pe?noletnia, której stan nie uzasadnia ubezw?asnowolnienia ca?kowitego, lecz potrzebna jest jej pomoc do prowadzenia w?asnych spraw. Osobie takiej przyznawany jest kurator, który zostaje powo?any przez s?d opieku?czy do reprezentowania takiej osoby i do zarz?dzania jej maj?tkiem.
Post?powanie o ubezw?asnowolnienie wszczyna si? wy??cznie na wniosek, przy czym wnioskodawc? mo?e by? jedynie osoba z kr?gu podmiotów uprawnionych do z?o?enia takiego wniosku. Wniosek o ubezw?asnowolnienie mo?e zg?osi? ma??onek osoby, której dotyczy ten wniosek, jej krewni w linii prostej, rodze?stwo oraz jej przedstawiciel ustawowy. Jednak?e krewni nie mog? wyst?powa? z wnioskiem o ubezw?asnowolnienie, je?eli osoba maj?ca by? ubezw?asnowolnion? ma przedstawiciela ustawowego. Ustanie stosunku, na którym oparte jest uprawnienie do wyst?pienia z wnioskiem o ubezw?asnowolnienie, powoduje utrat? tego uprawnienia. Osoba zainteresowana, czyli osoba, której praw dotyczy wynik post?powania, w sprawie o ubezw?asnowolnienie nie ma legitymacji do wyst?pienia z wnioskiem o ubezw?asnowolnienie, je?li nie nale?y do kr?gu uprawnionych. Uczestnikiem post?powania o ubezw?asnowolnienie z mocy samego prawa jest osoba, której wniosek dotyczy, a tak?e jej przedstawiciel ustawowy lub ma??onek.
Wniosek o ubezw?asnowolnienie cz?sciowe mo?e zosta? z?o?ony ju? na rok przed osi?gni?ciem pe?noletno?ci przez osob?, której wniosek dotyczy. Pe?noletno?? osi?ga osoba, która uko?czy?a 18 rok ?ycia, jak i kobieta powy?ej 16 roku ?ycia, która osi?gn??a pe?noletno?? przez zawarcie zwi?zku ma??e?skiego za zgod? s?du. Ma?oletni mo?e wyst?pi? z wnioskiem o ubezw?asnowolnienie w?asnego rodzica, jednak?e musi dzia?a? przez kuratora ustanowionego przez s?d opieku?czy. W sprawie o ubezw?asnowolnienie jednego z rodziców osoby ma?oletniej, osoby tej nie mo?e reprezentowa? drugi z rodziców, gdy? jest to niezgodne z zasadami wspó??ycia spo?ecznego oraz nie uzasadniaj? tego przepisy prawa. Wniosek o wszcz?cie post?powania o ubezw?asnowolnienie mo?e zg?osi? ponadto osoba, która ma by? ubezw?asnowolniona. Wniosek o ubezw?asnowolnienie mo?e zosta? z?o?ony tak?e przez prokuratora oraz Rzecznika Praw Obywatelskich.
Nale?y jednak zauwa?y?, ?e samo przyst?pienie przez prokuratora do sprawy o ubezw?asnowolnienie nie jest równoznaczne ze z?o?eniem przez niego wniosku. Z wnioskiem mo?e wyst?pi? prokurator ka?dego szczebla, tj. zarówno prokuratury rejonowej, jak i prokuratury okr?gowej. Wniosek o ubezw?asnowolnienie powinien spe?nia? wymogi pisma procesowego. Powinno w nim by? zawarte m.in. ??danie ubezw?asnowolnienia ca?kowitego lub cz??ciowego, przyczyna ubezw?asnowolnienia (np. choroba psychiczna, niedorozwój umys?owy, zaburzenie psychiczne) oraz okoliczno?ci, z których wyp?ywa uprawnienie wnioskodawcy. S?d rodzinny i opieku?czy jest zwi?zany tre?ci? wniosku oraz wskazan? w uzasadnieniu podstaw? do orzeczenia ubezw?asnowolnienia. Jednak?e, s?d mo?e orzec ubezw?asnowolnienie cz??ciowe, chocia?by wniosek dotyczy? ubezw?asnowolnienia ca?kowitego, je?eli wynik przeprowadzonego post?powania dowodowego b?dzie przemawia? za jego celowo?ci?. Sprawy o ubezw?asnowolnienie nale?? do w?a?ciwo?ci s?dów okr?gowych, gdzie rozpoznawane s? w sk?adzie trzech s?dziów zawodowych. Post?powanie o ubezw?asnowolnienie toczy si? w trybie nieprocesowym.