Prawa pochodne s? one instrumentami finansowymi, które mog? przybra? form? papieru warto?ciowego lub nie. Zrozumienie sensu prawa pochodnego wi??e si? konstrukcj? instrumentu pochodnego, b?d?cego no?nikiem tego prawa. Opiera si? ona na kontrakcie mi?dzy inwestorami, którego przedmiotem jest jaki? instrument finansowy (posiadaj?cy zmienn? w czasie cen?), zwany instrumentem bazowym. Tym ostatnim mog? by? na przyk?ad akcje, obligacje, certyfikaty inwestycyjne, warranty, prawa do akcji, kwity depozytowe, listy zastawne, waluty, stopy procentowe, stawki inflacji, towary, a nawet indeks gie?dowy taki jak WIG20. Upraszczaj?c mo?na powiedzie?, ?e jedna ze stron zobowi?zuje si? kupi? okre?lon? ilo?? instrumentu bazowego w okre?lonym czasie w przysz?o?ci, a druga zobowi?zuje si? tak? ilo?? sprzeda?. Strony ustalaj? cen? za tak? transakcj?. Z racji tego, ?e warto?? instrumentu bazowego jest zmienna ka?da ze stron mo?e zyska? lub straci? na transakcji, w zale?no?ci od zmiany warto?ci instrumentu bazowego w stosunku do jego ceny z momentu zawarcia umowy instrumentu pochodnego lub ceny ustalonej jako cena wykonania instrumentu pochodnego.
Wyró?nia si? dwa g?ówne cele stosowania instrumentów pochodnych. Pierwszym jest zabezpieczenie przed ryzykiem. Umawiaj?c si? co do ceny sprzeda?y instrumentu bazowego w przysz?o?ci inwestor (sprzedawca) ma pewno?? jak? kwot? pieni?dzy uzyska, niezale?nie od zmian warto?ci instrumentu bazowego. Sprzedaj?cym kieruje obawa o ewentualny spadek warto?ci instrumentu bazowego, przez co poniós?by strat?. Z kolei celem kupuj?cego jest spekulacja, która polega na za?o?eniu, ?e warto?? instrumentu bazowego b?dzie ros?a, w zwi?zku z czym w terminie ustalonym w kontrakcie kupuj?cy nab?dzie instrument bazowy po cenie ni?szej od rynkowej i odsprzeda go dro?ej na rynku. Takie dzia?anie jest jednak obci??one ryzykiem spadku warto?ci instrumentu bazowego, skutkiem czego b?dzie strata kupuj?cego.
Instrumentami pochodnymi s? zw?aszcza kontrakty terminowe, opcje oraz swapy. Ich obrót wyst?puje na rynku terminowym transferuje si? tu zobowi?zania, a nie akty jak to ma miejsce na rynku kasowym. Istot? instrumentów pochodnych jest to, ?e daj? one mo?liwo?? transferu ryzyka, a nie kapita?u jak to ma miejsce w przypadku papierów warto?ciowych. Istniej? dwa sposoby rozliczenia instrumentu pochodnego. Jeden polega na dostawie instrumentu bazowego stronie kupuj?cej, a drugi na rozliczeniu pieni??nym zap?acie ró?nicy mi?dzy warto?ci? instrumentu bazowego z daty zawarcia umowy instrumentu pochodnego a jego warto?ci? z daty wykonania tego instrumentu. Prawa pochodne mog? przybra? form? papieru warto?ciowego. Stanie si? tak, je?eli prawem pochodnym b?d? zbywalne prawa maj?tkowe inne ni? te, które mog? s?u?y? za instrumenty bazowe, je?eli powsta?y one w wyniku emisji i inkorporuj? w sobie prawo do nabycia albo obj?cia papierów warto?ciowych wymienionych w pierwszym paragrafie (akcji, certyfikatów inwestycyjnych itd.), a tak?e gdy ich wykonanie nast?puje w formie rozliczenia pieni??nego.
Wyró?nia si? dwie podstawowe klasyfikacje instrumentów pochodnych. Pierwsza dzieli je ze wzgl?du na relacj? pomi?dzy stronami kontraktu. W tym podziale wyró?nia si? opcje oraz kontrakty terminowe. W przypadku tych pierwszych jedna ze stron nabywa tylko prawo, a na druga na?o?one jest wy??cznie zobowi?zanie (tzw. relacja asymetryczna). Je?li chodzi o kontrakty terminowe, to tutaj obie strony przyjmuj? na siebie jakie? zobowi?zania. Drugi podzia? dokonany jest ze wzgl?du na rodzaj instrumentu podstawowego. W oparciu o niego instrumenty pochodne dzieli si? na przyk?ad na akcyjne instrumenty pochodne, gie?dowe, walutowe oraz instrumenty pochodne na stop? procentow?. Cech? charakterystyczn? praw pochodnych jest tzw. efekt d?wigni finansowej, dzi?ki której zyski z inwestycji w te instrumenty finansowe s? znacznie wy?sze ni? z inwestowania np. w akcje. Polega ona na tym, ?e inwestor zobowi?zany jest z?o?y? depozyt jako zabezpieczenie wykonania instrumentu pochodnego, który wynosi ok. 10% warto?ci transakcji, a nie musi posiada? ca?ej kwoty na dokonanie transakcji, jak to ma miejsce przy kupnie akcji. Jednak pamieta? nale?y, ?e ryzyko jest równie? odpowiednio wy?sze.